SENSUSVITAE

SOMA–PSYCHE–SPIRITUS

KLINIKA DLA POSZUKUJĄCYCH OSOBOWEJ JEDNOŚCI

„SENSŻYCIA”

CIAŁO–PSYCHIKA–DUCH

 

dr Danuta Ługowska

mgr Iwona Tabulska

 

Warszawa–Częstochowa 2018

KLINIKA DLA POSZUKUJĄCYCH JEDNOŚCI OSOBOWEJ „SENSŻYCIA” (CIAŁO–PSYCHIKA–DUCH) jest inicjatywą, dzięki której przez cierpliwe odnajdywanie Boga, odkrywanie własnego wnętrza, tajemnicy drugiej osoby, człowiek – rozbity współczesną zsekularyzowaną kulturą – ma szansę na odnalezienie własnej tożsamości (jedności osobowej) i najgłębszego celu – sensu własnego życia i istnienia.

 

W ramach programu KLINIKA DLA POSZUKUJĄCYCH JEDNOŚCI OSOBOWEJ „SENSŻYCIA” (CIAŁO–PSYCHIKA–DUCH), będą oferowane: klasyczna pomoc psychologiczna, terapeutyczna, rehabilitacyjna oraz wsparcie duchowe, a także sesje wyjazdowe o charakterze treningowo-medytacyjnym (Pustynia Jedności). Nasza oferta obejmuje również rekolekcje współprowadzone przez osoby uczestniczące w programie oraz wykłady tematyczne. Integralnym elementem SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) jest również strona internetowa: Pustynia Jedności (aby wejść na stronę, wystarczy wpisać jej nazwę do wyszukiwarki internetowej. Strona internetowa Pustynia Jedności istnieje od 2016 r.).

Specyfika programu

Program SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) na tle innych propozycji na rynku wyróżnia się podjętą w jego ramach próbą uzgodnienia ścieżki terapeutycznej i duchowej
w wersji stricte chrześcijańskiej. Terapia będzie prowadzić do poszerzenia samoświadomości, „uruchomienia” naturalnych możliwości osoby oraz wzmocnienia „ego”. Natomiast celem ścieżki duchowej jest poprowadzenie uczestnika programu w kierunku osobowego spotkania z Bogiem i przekroczenia własnego „ja”. Ścieżki te (terapeutyczna i duchowa), według autorów programu, nie są antagonistyczne, wręcz przeciwnie, wzajemnie się dopełniają. Zakładamy, że aby przekroczyć „ego”, trzeba je posiadać, i to dobrze ukształtowane. Jeśli „ja” nie jest właściwie ukształtowane w sposób dojrzały, dochodzi do powstania duchowości karykaturalnej w takiej czy innej wersji. Dopiero mocne, stabilne, dojrzałe „ego” może być przezwyciężone na drodze duchowej w kierunku dojrzałej miłości. W innym razie formacja jedynie zaburza naturalny bieg dojrzewania osoby ludzkiej – dojrzewania ku pełni człowieczeństwa.

Specyfiką proponowanego programu jest nie tyle uruchomienie naturalnych zasobów każdej osoby w celu zaspokojenia fundamentalnych potrzeb rozwojowych, realizacji systemu wartości czy lepszego przystosowania się do rzeczywistości (oddziaływanie w tym zakresie jest proponowane w wielu ośrodkach pomocowych w Polsce), ile wprzęgnięcie naturalnych dynamizmów w drodze ku przewartościowaniu, w kierunku dojrzałego, zgodnego z przekazem biblijnym, światopoglądu chrześcijańskiego (na marginesie trzeba zauważyć, że wartości współczesnego świata często stoją w opozycji do chrześcijaństwa).

Zakłada się także, iż nabywanie jedynie umiejętności zaspokajania potrzeb, nawet tych fundamentalnych, nie doprowadza do osiągnięcia poczucia głębokiego sensu życia. Z tego powodu oprócz oddziaływań stricte terapeutycznych w programie została zaproponowana równoległa i równorzędna ścieżka rozwoju duchowego, opartego w sposób szczególny na życiu sakramentalnym, lekturze Pisma Świętego, medytacji, adoracji itp.

W programie przyjmuje się również, że nie tylko terapeuta prowadzący jest chrześcijaninem, ale także program ma charakter stricte chrześcijański. Zatem,  nie chodzi jedynie o wdrażanie przez psychologa chrześcijanina poszczególnych elementów programu, ale przede wszystkim o program, który prowadzi do Pawłowej „metanoi” (przemiany myślenia), przy uwzględnieniu wiedzy z zakresu współczesnej psychologii
i teologii duchowości chrześcijańskiej.

Znaczenie nazwy i symbolu programu

Nazwa programu SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) wskazuje na cel oddziaływań zaproponowany w jego ramach. Chodzi o osiągnięcie wewnętrznej harmonii (integracji psychicznej i duchowej), tj. spójności (tzn. harmonii między ciałem, emocjami a myślami) oraz jedności (harmonie ciała, emocji i myśli uzgodnioną z tym, w co osoba wierzy), w celu uzyskania poczucia głębokiego, opartego na skale, jaką jest Jezus Chrystus, sensie życia.

Osobowa jedność to jednak nie tylko jedność wewnętrzna, lecz także próba poszukiwania zjednoczenia ze środowiskiem, w którym człowiek funkcjonuje. Z tego powodu tytuł programu, jak i sam program, obejmuje także społeczny aspekt funkcjonowania osoby.

Logo SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) – triskelion – znak złożony
z trzech jednakowych elementów: nóg, spiral lub meandrów składających się na cykliczny wzór geometryczny – jest symbolem, któremu przypisuje się niejasne pochodzenie, celtyckie lub słowiańskie. Jednak nie ma pewności, czy dla tych ludów miał on w ogóle jakiekolwiek znaczenie. Autorki programu odczytują go w perspektywie chrześcijańskiej, jako trójwymiarową jedność natury ludzkiej – nierozerwalną jedność cielesności, psychiki oraz ducha w osobie.

Autorzy programu

Autorkami programu SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) są osobami świeckimi konsekrowanymi, zaangażowanymi w życie Kościoła katolickiego. Posiadają kwalifikacje zarówno psychologiczne, terapeutyczne, jak i teologiczne i filozoficzne. (Szczegółowe życiorysy autorek programu w aneksie 15).

Struktura programu

Diagnoza i adresaci, cel ogólny, założenia, cele szczegółowe, rekrutacja
do grupy, sposób realizacji programu, metody ewaluacyjne, miejsce realizacji programu, kosztorys, aneksy, załączniki

Diagnoza i adresaci

Program pt. KLINIKA DLA POSZUKUJACYCH OSOBOWEJ JEDNOŚCI „SENSŻYCIA” (CIAŁO–PSYCHIKA–DUCH) jest próbą odpowiedzi na pogłębiający się rzeczywisty i odczuwalny brak obecności drugiej bliskiej osoby (w tym Boga) w życiu wielu współczesnych ludzi. Jest reakcją na nasilające się poczucie osamotnienia i izolacji, także osób funkcjonujących w strukturach kościelnych. Jest również programem stanowiącym antidotum dla człowieka, który doszedł do kresu wypalenia współczesnym konsumpcjonizmem, egotyzmem i egocentryzmem, tracącego sens życia. W końcu także dla tych, którzy – popadając w rozpacz – myślą o samobójstwie.

Uczestnikami programu mogą być wszyscy wierzący (różnych obrządków i religii)
i niewierzący, którzy chcą pracować nad sobą i odzyskać lub odnaleźć najgłębszy sens życia w ramach duchowości chrześcijańskiej. Naszą ofertę kierujemy zarówno do osób świeckich, jak i duchownych (np. przygotowujących się do tzw. roku szabatowego i poszukujących miejsca na jego przeżycie), młodych dorosłych, jak i tych, którzy przeżywają półmetek życia, a także do osób w podeszłym wieku.

Cel ogólny

Celem ogólnym inicjatywy jest nabycie umiejętności umożliwiających wchodzenie
w głębokie relacje na wzór Trójjedynego Boga i trwanie w nich, czyli wejście w najgłębszą tajemnicę chrześcijaństwa w konkrecie codziennego życia. Trwanie w przestrzeni trynitarnej, czyli relacyjnej, rozumiane tu jest jako odkrycie najgłębszego sensu życia.

Nabywanie umiejętności jest jedynie nalewaniem wody w biblijne bukłaki, która przez Bożą łaskę może i będzie,  w co wierzymy, przemieniona w najlepszej jakości wino życia konkretnych osób.

Przez trwanie w tajemnicy Trynitarnej rozumiemy zarówno wchodzenie w głęboką relację z samym sobą, jak i z drugim człowiekiem. Sercem programu jest jednak odkrycie przez modlitwę i medytację uczestniczenia w relacji Trzech Osób Boskich – w ich wzajemnej miłości.

Założenia

– Bóg istnieje w relacji miłości trzech Osób Boskich: Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

– Rozwój człowieka polega na realizacji podstawowego celu życia, czyli woli Boga, tj. na miłości siebie, innych oraz Stwórcy, pomimo niesprzyjających okoliczności wewnętrznych i/lub zewnętrznych.

– Aby możliwe było odkrycie i realizacja woli Boga rozumianej jw., osoba musi stać się wewnętrznie uporządkowana i wolna. Ten stan gwarantuje znajomość siebie na poziomie emocjonalno-uczuciowym oraz decyzyjność w sferze myśli, postaw i zachowań.

– Bóg jest jedynym, który może uzdrowić człowieka i pomóc mu odnaleźć sens życia.

– Posługuje się często ludźmi, aby przeprowadzić swój plan uratowania każdego człowieka.

– Bóg może człowieka zmienić w jednej chwili, ale najczęściej proces odnowy odbywa się podczas wewnętrznej walki o zmianę sposobu myślenia, która pośrednio pociąga uporządkowanie uczuć i emocji oraz za którą idzie zmiana zachowań i zmiana jakości życia.

– W pracy nad sobą osoba powinna wykorzystywać wszystkie dostępne i godziwe środki, aby głębiej poznać siebie i podnieść jakość relacji z samym sobą, innymi i Bogiem.

– Przez życie sakramentalne, czytania duchowe, m.in. Pisma  Świętego, modlitwę
i medytację, osoba może odkryć najgłębszą, ukrytą w niej obecność Boga.

– Trwanie w głębokich relacjach umożliwia akceptację siebie w każdych okolicznościach, nawet tych niesprzyjających, także w czasie przeżywania kryzysów rozwojowych, życiowych i duchowych.

– Istotą rozwijania głębokich relacji w wypadku człowieka jest nabycie umiejętności przebaczenia.

– Człowiek, który przez głębokie relacje odnajduje sens życia, staje się osobą szczęśliwą, twórczą, efektywną, a tym samym bardziej uspołecznioną (społecznie przydatną).

– Przemiana konkretnej osoby pociąga za sobą zmiany w środowisku, w którym ona funkcjonuje (może stać się ogniwem budowania Królestwa Bożego).

– „Budowanie Królestwa Niebieskiego” polega na znajomości własnego wnętrza, przemianie myślenia, a także postaw i zachowań – np. na podmiotowym, a nie przedmiotowym i zadaniowym traktowaniu drugiego człowieka.

Cele szczegółowe

– Uświadomienie sobie przyczyn poczucia pustki egzystencjalnej w dzisiejszym świecie, w szczególności we własnym życiu.

– Nabycie umiejętności rozpoznawania mapy uczuciowo-emocjonalnej.

– Zdobycie umiejętności z zakresu higieny psychicznej, dotyczących stabilizacji
i dystansu w sferze emocjonalno-uczuciowej oraz podejmowania decyzji niezdeterminowanych tą sferą, a wykorzystujących jej dynamikę.

– Zmiana dysfunkcyjnych schematów poznawczych (sposobów myślenia) na myślenie realistyczne (zgodność myśli z rzeczywistością), probiblijne (zgodne z wartościami ewangelicznymi).

– Nabycie umiejętności komunikacyjnych.

– Rozpoznawanie swojej tożsamości, w tym jako kobiety lub mężczyzny.

– Nabycie świadomości dynamiki relacji, zwłaszcza głębokich relacji – miłości.

– Rozwijanie kompetencji koniecznych w przezwyciężeniu nieuniknionych w życiu człowieka okresów kryzysów: rozwojowych, życiowych i duchowych.

– Uzyskanie kompetencji w zakresie rozpoznawania problemów i ich rozwiązywania,
a także konstruktywnego rozstrzygania konfliktów i umiejętności wchodzenia w proces przebaczenia.

– Konfrontacja z fundamentalnym lękiem egzystencjalnym dotyczącym przemijania
i śmierci w kontekście przeżywania strat w procesie żałoby.

– Wejście w systematyczną modlitwę i medytację w celu odnalezienia fundamentalnej relacji z Bogiem oraz odkrycia płynącej z tej relacji jedności ze sobą, z innymi, Bogiem i światem, jak również akceptacji rzeczywistości przemijania i śmierci.

Rekrutacja do grupy

W ramach kilku spotkań indywidualnych z terapeutą (w zależności od potrzeb) zostanie przeprowadzona diagnoza problemowa, w razie potrzeby nozologiczna. Metodami diagnostycznymi będą:

– wywiad (zob. przykładowy schemat wywiadu aneks 4);

– testy psychologiczne (badające: temperament, osobowość, inteligencję w różnych jej wymiarach, uważność, poziom lęku – sytuacyjnego i uogólnionego, zewnątrz-
i wewnątrzsterowność, umiejętność radzenia sobie ze stresem, poczucie sensu życia).

Proponowana bateria) testów i kwestionariuszy (wystandaryzowanych, posiadających przebadaną trafność i rzetelność): FCZ-KT (temperament), MMPI lub Cattella (zaburzenia osobowości), ewentualnie NEO-FFI (predyspozycje osobowościowe), INTE (inteligencja emocjonalna), TEST MATRYC RAVENA, TEST UWAGI (uważność), Kwestionariusz samooceny W. Spielbergera (poziom lęku), Skala P-O (zewnątrz-, wewnątrzsterowność), SKALE KONTROLI L-E (motywacja), Kwestionariusz CISS (sposoby radzenia sobie ze stresem), LOT-R (samoocena), Kwestionariusz MLQ (sens życia) i inne w zależności od potrzeb diagnostycznych. (Kwestionariusze nie zostaną dołączone do programu z uwagi na to, że są zastrzeżonymi narzędziami psychologicznymi).

Osoba, która chce wziąć udział w programie, będzie także proszona o przedłożenie odpowiedniego zaświadczenia o stanie zdrowia fizycznego i psychicznego.

W ramach procesu rekrutacyjnego odbędzie się również indywidualna rozmowa (w razie potrzeby rozmowy) ze specjalistą w zakresie teologii ogólnej lub teologii duchowości
w celu przyjrzenia się ścieżce dotychczasowego życia duchowo-religijnego. „Diagnoza duchowo-religijna” zostanie postawiona zgodnie z kryteriami rozwoju duchowego określanymi w ramach teologii duchowości.

Po przyjęciu do programu osoba będzie zobowiązana do podpisania kontraktu (treść kontraktu w aneksie 2).

Sposób realizacji programu

Sposobem realizacji będą zarówno zajęcia w trybie ambulatoryjnym, jak i stacjonarnym.

Program ambulatoryjny obejmuje okres 48 tygodni (około roku). Inauguracją jest warsztat dwudniowy pt. Komunikacja z elementami asertywności w świecie przeżywanych uczuć
i emocji (17 godzin – dwa dni, wszystkie warsztaty w programie są dwudniowe). Po nim nastąpi miesięczny okres pracy nad tematami związanymi z warsztatem oraz pracami zaleconymi ramach spotkań indywidualnych z terapeutą lub osobą duchowną, przeznaczonymi do omówienia w grupie.

Elementami miesięcznego okresu po każdych warsztatach są: dwa spotkania (po 2 godziny w tygodniu) grupy terapeutycznej oraz jedno biblijne (1,5 godziny) – na przemian z Mszą św., adoracją, wspólną modlitwą serca itp. (do wyboru), a także jeden wykład tematyczny (30 min. ), w zależności od zapotrzebowania osób uczestniczących w spotkaniach – przygotowywany na bieżąco.

Po miesiącu pracy nad sferą uczuć i emocji oraz komunikacją, a także prac z programu indywidualnego, odbędzie się kolejny warsztat dotyczący odkrywania swojej tożsamości: Adam i Ewa (o kobiecości i męskości). Po nim przez miesiąc będzie prowadzona praca nad sobą w zakresie tematycznym dotyczącym tego warsztatu oraz prace zalecone na spotkaniach indywidualnych w przedstawionym powyżej rytmie tygodniowym.

Taki tryb warsztatów, co miesiąc, i praca nad sobą w ramach grup terapeutycznych
i spotkania biblijnego między warsztatami powtórzona zostanie, w trakcie programu ambulatoryjnego, sześć razy. Innymi tematami warsztatów będą: Miłość czy litość? (Jak oprzeć swoje związki na skale, aby były trwałe?), Kryzysy rozwojowe, życiowe i duchowe (Jak radzić sobie z trudnościami w życiu codziennym?), Konflikty, ich konstruktywne rozwiązywanie i przebaczenie, Śmierć (Jak życie może się udać, jeśli pewna jest śmierć).

(Warsztaty te od 2013 r. były wprowadzane i realizowane w Poradni Psychologicznej-Religijnej przy Jasnej Górze oraz częściowo ich efektywność została zbadana w ramach projektu badawczego DS-237 Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Warsztaty były także zrealizowane w zakonach żeńskich i męskich – szczegóły aneks 16).

W czasie programu ambulatoryjnego, każdy uczestnik będzie mógł raz na dwa tygodnie spotkać się indywidualnie z psychologiem, terapeutą i raz na dwa tygodnie z osobą duchowną na spotkaniu indywidualnym. Terapia indywidualna może być prowadzona w duchu np. Jaworski R. (red.) Wreszcie żyć. 12 kroków ku pełni życia. Podręcznik dla pracy w małych grupach, Płock 2004.

Wejście do grupy może odbyć się w każdym momencie (otwarty charakter grupy), jednak każdy z uczestników musi przejść pełen cykl warsztatów. Jeśli osoba dołącza do grupy np. na warsztat pt. Adam i Ewa to kończy cześć ambulatoryjną warsztatem pt. Komunikacja
z elementami asertywności w świecie przeżywanych uczuć i emocji oraz miesięczną pracą nad zagadnieniami poruszanymi w trakcie jego trwania. Można przyjmować osoby, jeśli ktoś
z dotychczasowych uczestników spotkań zrezygnuje. Osoba dołączająca musi przejść pełen proces rekrutacyjny. Etapy, których nie przerobiła z grupą, do której dołącza, będzie musiała nadrobić z inną grupą, która powstanie po zakończeniu danego cyklu ambulatoryjnego.

Program stacjonarny natomiast będzie obejmował pobyt w „pustelni”. Możliwy czas pobytu od miesiąca do roku, w zależności od możliwości i potrzeb danej osoby, a także diagnozy sytuacji danej osoby przez prowadzące program. Dotyczy jedynie tych, którzy przeszli program ambulatoryjny i zostali zakwalifikowani do uczestnictwa w programie stacjonarnym.

Pierwszym etapem będzie pobyt w domu wspólnym, w czasie którego osoba wchodzi razem z innymi uczestnikami do programu w rytm życia „pustelni” (plan pracy na „pustyni” w aneksie 7, 8). (Okres ten może być pominięty, gdy ktoś decyduje się na miesięczny pobyt
w „pustelni” i pragnie w tym okresie odbyć Rekolekcje Ignacjańskie). Czas pobytu w domu wspólnym może trwać od dwóch tygodni do trzech miesięcy, w zależności od możliwości
i potrzeb konkretnej osoby.

Drugi etap to pobyt w tzw. „pustelni przejściowej” z wszelkimi wygodami, ale już nie
w grupie, a w samotności, zgodnie z planem dnia, którego osoba uczyła się w domu wspólnym. Tu również można będzie pozostać od dwóch tygodni do roku.

Trzeci etap to pustelnia w sensie ścisłym, bez wygód cywilizacyjnych, takich jak bieżąca woda, gaz, centralne ogrzewanie. Jedynym medium pozostanie elektryczność. Ta forma nie musi być obowiązkowo realizowana w programie stacjonarnym. Czas pobytu od tygodnia do trzech miesięcy.

Zatem, projekt w wersji najkrótszej obejmuje 48 tygodni (około roku) pracy ambulatoryjnej. Najdłuższa wersja to: 48 tygodni (około roku) pracy ambulatoryjnej i 48 tygodni pobytu w „pustelni” (tj. razem około dwóch lat).

W ramach pustelni, tak jak to zostało zasygnalizowane powyżej, będzie możliwość odprawienia Rekolekcji Ignacjańskich, jeśli w ekipie realizującej program znajdzie się osoba doświadczona w prowadzeniu rekolekcji tego typu.

W konkretnym ośrodku, w którym będzie się odbywać część ambulatoryjna, powinny powstać dwie grupy piętnastoosobowe – poranna i wieczorna. Każdą grupę prowadzić będą dwie osoby: osoba duchowna oraz terapeuta. Każdy uczestnik programu, jak to zostało powyżej zasygnalizowane, zostanie objęty opieką zarówno terapeutyczną, jak
i duchową. Spotkania indywidualne będą się odbywać w jednym tygodniu z osobą duchowną, a w drugim z terapeutą, w zależności od potrzeb i sytuacji, częstotliwość spotkań może być zwiększona lub zmniejszona. W ciągu tygodnia będą się odbywać dwa dwugodzinne spotkania terapii grupowej oraz jedno spotkanie biblijne/Msza św./adoracja, wspólnotowa modlitwa serca itd. (do wyboru), a także półgodzinny wykład.

W Adwencie i Wielkim Poście uczestnicy SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS) wraz z prowadzącymi będą organizować dla szerszej grupy osób rekolekcje trzydniowe, od piątku wieczora do niedzieli w południe.

Metody ewaluacyjne

Ewaluacja będzie polegała na trzykrotnym wypełnieniu testów i kwestionariuszy psychologicznych zastosowanych przy rekrutacji (oprócz FCZ-KT – badanie temperamentu). Pierwsze badanie to badanie rekrutacyjne, drugie po zakończeniu części ambulatoryjnej
i trzecie po zakończeniu części stacjonarnej. Następnie wyniki testów oraz kwestionariuszy zostaną opracowane i przeanalizowane pod względem efektywności oddziaływań proponowanych w programie SENSUSVITAE (SOMA–PSYCHE–SPIRITUS).

Będzie również prowadzona statystyka osób rezygnujących z programu i tych, którzy
w programie pozostaną do końca, wraz z próbą ustalenia motywacji podjętych decyzji.

Wyniki testów i kwestionariuszy psychologicznych zostaną opracowane i ewentualnie ogłoszone w publikacji.

Miejsce realizacji programu

Program ambulatoryjny może odbywać się w różnych ośrodkach na terenie Polski i dla Polonii. Część stacjonarna wymaga, w chwili obecnej, stworzenia infrastruktury.